Η ημερομηνία ίδρυσης της μονής δεν είναι ακριβής. Από μια επιγραφή που υπάρχει στο καμπαναριό μπορούμε να θεωρήσουμε ότι χτίστηκε τον 16ο αιώνα, άλλες πληροφορίες λένε ότι ιδρύθηκε από τον μοναχό Αρκάδιο την Β' Βυζαντινή περίοδο (961 - 1204). Η μονή είναι χτισμένη σαν φρούριο με δύο κύριες εισόδους, πυριτιδαποθήκη ξενώνες, τραπεζαρία και κελάρια. Η πύλη ξαναχτίστηκε το 1870 μετά την καταστροφή της από τους Τούρκους το 1866. Το οστεοφυλάκιο που υπάρχει απέναντι από την πύλη ήταν πριν το 1910 ανεμόμυλος. Το όλο κτίσμα είναι σε ρυθμό αναγεννησιακό με θολωτά κελιά και γοτθικά παράθυρα. Η εκκλησία είναι δίκλυτη βασιλική, αφιερωμένη στον Άγιο Κωνσταντίνο και στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα. Σύμφωνα με τον περιηγητή R. Pococke η μονή φιλοξενούσε 300 μοναχούς επί Ενετοκρατίας. Εδώ ήκμασε τον 18ο αιώνα η χρυσοκεντιτική και υπήρχε εργαστήριο κεντητικής αμφίων.
Από την μονή υπάρχει μια υπέροχη θέα προς την θάλασσα και την χαράδρα που είναι γεμάτη βλάστηση. Η θέση της όμως καθώς και οι χοντροί τοίχοι που την περιβάλουν έπαιξαν καθοριστική σημασία όχι μόνο για την δική της ιστορία, αλλά για την ιστορία της Ελλάδας. Όταν άρχισε η μεγάλη Κρητική επανάσταση τον Μάη του 1866, συγκεντρώθηκαν στο Αρκάδι 1500 οπλαρχηγοί και καπετάνιοι για να οργανώσουν την επανάσταση. Με την πληροφορία αυτή ο Τούρκος πασάς στο Ρέθυμνο έστειλε στρατό για να σταματήσει τους Έλληνες. Όμως οι οπλαρχηγοί είχαν φύγει και ο τούρκικος στρατός ερήμωσε το εσωτερικό της εκκλησίας. Παρόλο που η μονή δεν ήταν το τέλειο οχυρό ο ηγούμενος Γαβριήλ και οι επαναστάτες αποφάσισαν να οχυρωθούν και να την κάνουν ορμητήριό τους, αφού η θέση της ήταν κατάλληλη.
Στις 7 Νοεμβρίου 15.000 τούρκοι στρατιώτες με 30 κανόνια είχαν περικυκλώσει το Αρκάδι. Από την μεριά των Ελλήνων υπήρχαν στη μονή 260 οπλοφόροι και 700 γυναικόπαιδα. Την πρώτη μέρα οι Έλληνες άντεξαν στον άνισο αυτό αγώνα όμως ο ηγούμενος γνωρίζοντας την δύσκολη θέση που βρισκόταν έστειλε το βράδυ δύο άντρες για βοήθεια. Οι άντρες κατάφεραν μέσα στο βαθύ σκοτάδι να περάσουν τις Τούρκικες γραμμές χωρίς όμως να βρούν βοήθεια. Την επόμενη μέρα οι Τούρκοι με τα κανόνια τους κατάστρεψαν την κεντρική πύλη και ορμήσανε μέσα στη μονή. Η μάχη ήταν τρομερή. Ο ηγούμενος συγκέντρωσε τα γυναικόπαιδα στην πυριτιδαποθήκη. Στην μάχη ο ηγούμενος σκοτώνεται μαζί με πολλούς πολεμιστές. Το μακελειό στον αυλόγυρο συνεχίζεται για πολλές ώρες αν και οι Τούρκοι ήταν πολλοί περισσότεροι. Ο Κωσταντής Γιαμπουδάκης περιμένει μέσα στην πυριτιδαποθήκη με την πιστόλα στο χέρι για να τιναχθεί στον αέρα μαζί με όσους περισσότερους Τούρκους μπορεί.
Σφαγή μεγάλη αρχινά, περίσσιο φωνοκλήσι.
Ετούτ' η ώρα θ'ακουστεί σ'ανατολή και δύση.
Και μέσα στον αναβρασμό, που ο χάρος εβρουχάτο,
βροντή, σεισμός εγίνηκε κι ο κόσμος άνω κάτω.
Φωτιά, καπνός και κτήρια, κορμιά κομματιασμένα,
άντρες και γυναικόπαιδα στ'ανέφαλ'ανεβαίνα.
Τρόχαλος έγινε η μονή κι εσείστ' ο Ψηλορείτης
κι αντιλαλούνε τα βουνά κι απ' άκρ' ως ακρ' η Κρήτη.
Ο τραγικός επίλογος ήταν 845 νεκροί, 114 αιχμάλωτοι και μόνο 3-4 άτομα κατάφεραν να διαφύγουν. Οι απώλειες για τους Τούρκους ήταν πολύ μεγαλύτερες και έφταναν τους 1.500 νεκρούς και τραυματίες. Το Αρκάδι πατήθηκε μα δεν έπεσε. Στα κυπαρίσσια υπάρχουν ακόμα οι σφαίρες εκείνης της εποχής. Ο πασάς πίστεψε ότι με την νίκη του αυτή θα σταματούσε την επανάσταση στην Κρήτη, κάτι που δεν έγινε αφού με την μάχη αυτή μαθεύτηκε στην Ευρώπη ο αγώνας του Κρητικού λαού για την ελευθερία του.
Μέσα στη μονή υπάρχει μουσείο με εκθέματα από την ιστορία της μονής και κυρίως από την επανάσταση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου