Τα ντοκουμέντα της Ιστορίας
 |
Tου Αλέκου Α. Ανδρικάκη andrikakis@patris.gr
Η προκήρυξη του πρώτου αρχιστράτηγου του νησιού, Αφεντούλιεφ, προς τους «Γραικούς της Κρήτης»
Ενα από τα πρώτα έγγραφα της επανάστασης του 1821
Η επανάσταση του 1821 στην Κρήτη ξεκίνησε με διαφορά σχεδόν 3 μηνών σε σχέση με την έναρξη του αγώνα στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η 14η Ιουνίου είναι η ημέρα που θεωρείται ότι κηρύχθηκε η επανάσταση, που κράτησε μέχρι το 1830, αλλά δεν είχε αίσιο τέλος, καθώς οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής θεώρησαν ότι το νησί δεν έπρεπε να μείνει ελεύθερο.
Και μετά τους Τούρκους, αντί να απολαύσει την ελευθερία του, παραδόθηκε στον αντιβασιλέα της Αιγύπτου Μεχμέ Αλή. Παρά το γεγονός ότι η αρχή της επανάστασης στο νησί είναι η 14η Ιουνίου, η εθνική επέτειος της 25ης Μαρτίου 1821 τιμάται και στην Κρήτη. Άλλωστε οι Κρήτες, ακόμη κι αν επίσημα πήραν τα όπλα σχεδόν 80 ημέρες αργότερα, ήταν και τότε σε πολεμική προετοιμασία. Ενώ πρώτοι είχαν ξεσηκωθεί εναντίον του Τούρκου κατακτητή από το 1770, στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 190 χρόνων από την έναρξη της επανάστασης του 1821, παρουσιάζουμε σήμερα ένα σπάνιο ντοκουμέντο για τον κρητικό αγώνα. Πρόκειται για μια προκήρυξη του πρώτου αρχιστρατήγου της επανάστασης στην Κρήτη Μιχαήλ Κομνηνού Αφεντούλιεφ ή Αφεντούλη, που παρέμεινε για έναν χρόνο στην Κρήτη, από τον Νοέμβριο του 1821 μέχρι τον Νοέμβριο του 1822. Όταν έφτασε στο νησί έγινε δεκτός περίπου ως ελευθερωτής, αλλά έφυγε περίπου διωγμένος και αντικαταστάθηκε μερικούς μήνες αργότερα από τον Εμμανουήλ Τομπάζη.
Σίγουρα ο Αφεντούλιεφ θεωρείται αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, που προκάλεσε προβλήματα και έριδες ανάμεσα στους καπεταναίους και άρα δεν βοήθησε στον αγώνα όσο θα έπρεπε το πρώτο δύσκολο και κρίσιμο διάστημα. Όμως παρά τα πολιτικά και στρατιωτικά του σφάλματα, όπως αναφέρει στην «Ιστορία της Κρήτης» ο καθηγητής Θεοχάρης Δετοράκης, την περίοδο που ο ίδιος ήταν ο αρχιστράτηγος, η επανάσταση κρατήθηκε παντού ζωντανή και σημειώθηκαν σημαντικές επιτυχίες στο πολεμικό πεδίο. Σημειώνουμε ότι ο Μιχαήλ Κομνηνός Αφεντούλιεφ ανέλαβε αρχιστράτηγος του αγώνα με πρόταση του Δημητρίου Υψηλάντη, που προηγουμένως είχε προσφέρει το αξίωμα στον κρυπτοχριστιανό της Μεσαράς Χουσεΐν –Μιχαήλ Κουρμούλη, μια μεγάλη μορφή της επανάστασης, και στον Αλέξανδρο Καντακουζηνό, οι οποίοι αρνήθηκαν.
Ο Αφεντούλιεφ (που δεν ήταν Κρητικός, κι αυτός ήταν ένας επιπλέον λόγος που αντιμετώπισε προβλήματα στο συντονισμό του αγώνα) απηύθηνε την προκήρυξη που δημοσιεύουμε στις 18 Μαΐου 1822 με την ιδιότητα του αρχιστρατήγου. Δύο ημέρες αργότερα η Γενική Συνέλευση τον ανακήρυξε και γενικό έπαρχο του νησιού, αναθέτοντάς του όλες τις στρατιωτικές και πολιτικές εξουσίες. Ήδη όμως η θέση του είχε κλονιστεί, μετά την αποτυχία στην πολιορκία του Ρεθύμνου, τον Μάρτιο του 1822, στην οποία χάθηκαν πολλοί επαναστάτες και ένας από τους μεγάλους φιλέλληνες που βρέθηκαν στο πλευρό των Κρητικών, ο Γάλλος λοχαγός Βαλέστρας. Στις 10 και 11 Μαΐου είχε ακολουθήσει και η ήττα στη μάχη της Μαλάξας, στα Χανιά. Το κλίμα, λοιπόν, όπως θα διαπιστώσουμε και από το περιεχόμενο της προκήρυξης, ήταν ήδη αρνητικό. Ενώ ήταν ήδη γνωστό ότι στο νησί κατευθυνόταν ο αιγυπτιακός στόλος, υπό τον γαμπρό του Μεχμέτ Αλή, Χασάν πασά.
Με την προκήρυξη ο αρχιστράτηγος της Κρήτης προσπαθούσε να αφυπνίσει τους Κρήτες, σημειώνοντας μάλιστα ότι ο «Αλέξανδρος Πατέρας του γένους», ο τσάρος, δηλαδή, της Ρωσίας, ετοιμαζόταν να χτυπήσει τους Τούρκους και να βοηθήσει τους Έλληνες να απελευθερωθούν. Το κείμενο απευθυνόταν στους «Γραικούς της Κρήτης», μέσω των οπλαρχηγών και καπεταναίων τους. Όπως φαίνεται και στο χειρόγραφο που δημοσιεύουμε, το συγκεκριμένο απευθυνόταν στον πεντακοσίαρχο Αναγνώστη Παναγιώτου, έναν από τους πρώτους τέσσερις επαναστάτες στους οποίους, σύμφωνα με τον ιστορικό Βασίλειο Ψιλάκη, ο Αφεντούλιεφ απένειμε τον ανώτατο στρατιωτικό βαθμό της Κρήτης, τότε. Οι άλλοι τέσσερις ήταν ο Ρούσσος Βουρδουμπάς, ο Γεώργιος Δασκαλάκης –Τσελεπής και ο Αναγνώστης Πρωτοπαπαδάκης. Αργότερα ο βαθμός αυτός απονεμήθηκε και σε μερικούς άλλους Κρήτες, ανάμεσα στους οποίους ήταν ο Βασίλειος Χάλης, ο Χουδεΐν-Μιχαήλ Κουρμούλης, ο Γ. Δεληγιαννάκης, ο Πέτρος Μανουσέλης και ο Γ. Τσουδερός.
Εντύπωση κάνει το γεγονός ότι ο αρχιστράτηγος κατηγορούσε τους Κρήτες ότι στην ουσία είχαν αφήσει το τουφέκι κι επιδίδονταν στην πρέζα (!) και το ποτό! Πιθανότατα απευθύνει αυτή την κατηγορία προκειμένου να ελαφρύνει τη δική του θέση, που είχε επιβαρυνθεί σημαντικά μετά τις αποτυχίες στο Ρέθυμνο και στη Μαλάξα, που του χρεώθηκαν και προσωπικά.
Το κείμενο έχει αρκετά γραμματικά και συντακτικά λάθη, και μάλιστα έχει ανομοιομορφία, καθώς ίδιες λέξεις γράφονται με διαφορετικό τρόπο.
Το σημαντικό αυτό ντοκουμέντο υπάρχει σε ψηφιακή μορφή στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου και ανήκει στο Κρητικό Αρχείο το οποίο πρόσφατα παραχώρησε η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος.
Την προκήρυξη μεταγράψαμε και το περιεχόμενό της έχει ως εξής:
«Προκύρηξις
Αδελφοί εν Χριστώ Γρακοί της Κρήτης!
Τούταις ταις ημέραις ελάβαμεν γράμματα από τους Αρχηγούς και πρώτους του γένους μας με τα οποία μας φανερώνουν, ότι έπιασαν κάποιους απεσταλμένους από τον τρισκατάρατον τύραννον του γένους μας Σουλτάνον, οι οποίοι εβαστούσαν φερμάνια τους προς πολλούς Πασάδες, εις διάφορα μέρη της Πατρίδος μας, με τα οποία φερμάνια, αυτός ο τύραννος τους προστάζει να εξωλοθρεύσουν από το πρόσωπο της γης όλους τους χριστιανούς αδελφούς μας! Κοιτάξετε λοιπόν αδέλφια εις τι κίνδυνον ευρισκόμεθα όλοι, και σεις αδιαφορείτε, εσείς οι αρματομένοι οπού τρέχετε εις ταις πρέζαις , και γυρίζετε από χωρίου εις χωρίον τρώγοντες και πίνοντες και αδικούντες τους πτωχούς χωριανούς, και εις τον πόλεμον δεν πιγένετε. Ανοίξατε καλά τα μάτια σας, επειδή το τρομερόν σπαθί του τυράννου κρέμετε πλέον απάνω εις τα κεφάλια σας, εις τα κεφάλια των γυναικών σας και των παιδιών σας και όλων μας, και δια να αποφύγωμεν αυτόν τον ανήκουστον και τρομερόν εξολοθρευμόν, δεν είναι άλλος τρόπος παρά να αρματωθώμεν, όλοι μικροί και μεγάλοι, γέροντες και γυναίκες, ποίος με άρματα, ποίος με ραβδιά, και ποίος με πέτραις, και ούτως να χυθώμεν όλοι επάνω εις αυτούς τους λυσιασμένους λύκους εχθρούς μας, και θέλετε ιδείτε ότι ο μεγαλοδύναμος θεός θέλει μας εξαποστείλει μεγάλας νίκας, και αντί να μας εξωλοθρεύσουν θα εξωλοθρεύσωμεν ημείς και ελευθερονώμεθα δια πάντα από εκείνην την αν υπόφορον σκλαβίαν και ζυγόν των τόσων χρόνων∙ αδελφοί ούτος ο πόλεμος είναι διορισμένος από του θεού. Αυτός είναι τρομερός, επειδή ημείς έχομεν να κάμωμεν με έναν εχθρόν βάρβαρον, άσπλαγχνον και απάνθρωπον. Αυτός είναι και πολυάριθμος, αλλά μην τον φοβήσθε, μην δειλιάσητε με την ολότην, επειδή ο θεός παντού και πάντοτε μας εβοήθησεν, και εις το εξής θέλει βοηθήσει. Το απερασμένον καλοκαίρι εσείς είσασθε πολλά ολιγότεροι, από ό,τι είσθε την σήμερον, και σχεδόν πάντοτε τους ενικήσατε, και έως τώρα τους νικάτε. Αμέτε λοιπόν όλοι με φόβον θεού, και με ολίγην τάξιν, εισακούσατε τας προσταγάς των Καπιταναίων σας, μην τρέχετε εις τας αρπαγάς και αφήνετε τα πόστα σας, και τους αδελφούς σας εις το στώμα, και υπό κάτω το μαχέρι του εχθρού και να είσθε βέβαιοι πως όλαις αι νίκαις θέλει είναι ιδικαίς μας. Μάλιστα τώρα, όπου ο μέγας Αλέξανδρος Πατέρας και διαφέντης του γένους μας εκήρυξεν πόλεμον του καταραμμένου τυράννου μας, και τον πολεμά με 350 χιλιάδες, και με την βοήθειαν του Χριστού ογλήγορα θέλει φθάσει εις την καθέδραν του τυράννου, και θέλει τον διώξει εις τους αγρίους τόπους του, από τους οποίους ήλθαν και επάτησαν την αγίαν Πατρίδαν μας! Λοιπόν ας κάμωμεν και ημείς το χρέος μας δια την αγάπην του Ιησού Χριστού και δια να μην έχωμεν την κατάραν όλου του γένους, και δια να μην εντροπιασθώμεν εμπροστά εις αυτούς τους περιφήμους και μεγάλους Βασιλείς πολεμάρχους αδελφούς μας και διαφέντας, οι οποίοι ενίκησαν όλην σχεδόν την Ευρώπην και τώρα χύνουν το αίμα των δια ημάς και δια την ελευθερίαν του γένους των γραικών. Με αυτόν τον τρόπον και ζήλον και προθυμίαν πολεμούντες πάντα θέλει δοξασθούμεν, ως εδοξάσθησαν εις τους πολέμους οι πρωπάτορες μας. Και αλοίμονον εις εκείνον ο οποίος θέλει αδιαφορίσει ως αδιαφόρησεν έως τώρα και την απολογίαν δεν θέλει δώσει. Εις τον άγιον θεόν και εις όλον το γένος και από ημάς θέλει παιδευθή σκληρότατα ως διορίζομεν και προστάζομεν εις την εφήμερον διαταγήν την δοσμένην τούτην ημέραν.
Αρχηστράτηγος της Κρήτης
Μιχαήλ Κομνηνός Αφεντούλιεφ
Άγιος Γεώργιος εις τα Κεραμιά τη 18 Μαΐου 1822
Του 500χου Αναγνόστης (sic)
Παναγιότου Πεντακοσιάρχου
Να προκιριχθή εις όλον το στράτευμα Εις τα Χανιότικα χόματα του Σελήνου»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου